• Belgelerde, 1920 yılında (Rumi 1336 ve 1337) Çerkez Ethem (Edhem Bey) müfrezesinin yaptığı masraflar para ve kuruş olarak kaydedilmiş. Müfrezenin İnegöl ve Kırşehir‘deki yemek, içecek, konaklama vb. gibi kayıtları mevcut. Harcamayı yapan kişilerin isimleri de yazılı.
Örneğin Edhem Bey’in muhbiri Ragıp Efendi’nin kahve masrafı kaydedilmiş. İnegöl’de görevli üç zabitin 13 gecelik masrafı kayıtlı. Başka bir kayıtta 6 yatak ve yemek için 440 kuruş harcandığı kaydedilmiş.
• Bazı belgelerin üzerinde “Osmanlı Türk İli Lokantası” ifadesi yazılı, Edhem Bey’in ismi de yoğun olarak geçiyor.
Türk İli Lokantası Eskişehir’de olabilir, araştırılmalı. Çerkez Ethem’in Batı Cephesi’ndeki müfrezesinin Eskişehir’in Karacaşehir köyünde konuşlandırdığı, daha sonra müfrezeyi Kütahya’ya kaydırdığı biliniyor.
• Kuva-yı seyyare müfrezesi ve Kırşehir süvari alayının yaptığı harcamalar da görülüyor, belgelerin çoğunda “Umumi Kuva-i Seyyare Kumandanlığı İhtiyat Zabitliği” mührü var.
• Belgelerde ismi geçen kişiler arasında Bomba Zabiti Hafız Bekir, İbrahim Cahid, Müfreze Muhbiri Ragıp Efendi, Asım Efendi, Avusturya Zabiti Şahap Efendi gibi isimler yer almaktadır.
• Belgeler; Çerkez Ethem’in müfrezesi ile bastırdığı Yozgat ayaklanması ve sonrasında müfrezesini batıya çekerek orada asker toplaması ile yakından ilişkili. Ethem, 1920 yılının Haziran ayı sonrasında Yozgat dolaylarında asker toplamaya başlıyor. Gerçekte ise asker toplama yetkisi TBMM tarafından İçişleri Bakanlığı’na verilmişti. Dönemin İçişleri Bakanı Albay Refet Bele’nin bu keyfi işleme karşı çıkması üzerine Çerkez Ethem, İçişleri Bakanı’na hakaretamiz bir telgraf çekmişti. Batı Cephesi’nde de asker toplamaya devam eden ve Eskişehir’in Karacaşehir köyünde kurulan müfrezeyi 1921 Ocak ayında Kütahya’ya kaydıran Çerkez Ethem, daha sonra dağılma sürecine girmiş ve Şubat ayında Yunanlılara teslim olmuştu.
Çerkez Ethem Hakkında
(ö. 1949) Millî Mücadele’de önce hizmetleriyle, daha sonra muhalefetiyle tanınan kuvâ-yi seyyâre kumandanı. Kafkasya’dan gelip Anadolu’ya yerleşen Çerkez boylarından Şapşıh oymağına mensuptur. Babası Bandırma ile Mihaliç arasındaki Emreköy’de ziraat ve değirmencilikle uğraşan Ali Bey’dir. Teşkil ettiği “kuvâyı seyyâre” adı verilen milis kuvvetleriyle Millî Mücadele’yi tehdit eden iç isyanları bastırmada büyük başarılar göstermiştir.
Gerek bu başarıları gerekse daha önce kendisine gösterilen büyük ilgiden cesaret alarak Ankara hükümeti üzerinde nüfuz kurmaya çalışmış, sonrasında Millî Mücadele’nin başlangıç safhasında savunmaya yardımcı olur düşüncesi ve Batı emperyalizmine karşı Rusya’nın dostluğunu sağlama ümidiyle kurulan Bolşevizm taraftarı Yeşil Ordu Cemiyeti’ne katılmıştır. Eskişehir’de Büyük Millet Meclisi’ne karşı kendi liderliğini ve Bolşevikliği savunan Seyyâre-i Yeni Dünya adlı bir “İslâm Bolşevik gazetesi” çıkarmaya başlamış, Ankara hükümeti durumdan büyük ölçüde rahatsız olarak 1920 sonbaharında Yeşil Ordu Cemiyeti’nin faaliyetlerini tamamen yasaklamıştır.
Ankara’da bütün milis kuvvetlerinin dağıtılıp düzenli ordunun kurulması üzerinde çalışmalar başlatılmış, Çerkez Ethem düzenli ordunun emrine girmek istememiş ve bunun üzerine Ethem’e karşı kuvvete başvurulmuştur. Kütahya’dan Gediz’e çekilen Ethem, I. İnönü Savaşı sırasında Yunanlılar’la iş birliği yapmış, ardından da birliklerini dağıtarak kardeşleriyle birlikte Yunanlılar’a sığınmıştır. Ankara İstiklâl Mahkemesi ise Ethem ve kardeşlerini vatana ihanet suçuyla yargılayarak 9 Mayıs 1921’de gıyaben idama mahkûm etmiştir.
İzmir’in kurtarılmasından biraz önce Yunanlılar tarafından Atina’ya götürülen Çerkez Ethem, oradan Suriye’ye geçmiş ve çeşitli bölgelerde ikamet ettikten sonra Amman’a yerleşmiştir. 1938’de yurda dönmesi için af çıkarılmasına rağmen dönmedi ve 7 Ekim 1949’da Amman’da öldü.
Kaynak: İslâm Ansiklopedisi
