Koleksiyon Sevgisi-8 Harita Koleksiyonculuğu

Koleksiyon Sevgisi yazı dizimizin bu haftaki konusu “Haritalar ve Harita Koleksiyonculuğu”.

İdealist bir Cumhuriyet öğretmeni olan Muzaffer Z. Yıldırımtel‘in 1958-59 yıllarında yazdığı denemelerinden derlenerek 1987 yılında İnkilâp Kitabevi tarafından yayımlanan “Koleksiyon Sevgisi” kitapçığından çeşitli bölümler aktaracağımız bu yazı dizisini keyifle okumanızı dileriz. (Fotoğraf ve çizimler: Semra – Hasan Kurbanoğlu)

Bilmem bir harita paftası üzerinde ya da bir Atlas’ın sayfaları arasında saatlerce dalıp gittiğiniz oldu mu? Harita severlere sorarsanız «tadına doyulmaz bir seyirdir, harita ile sanki sohbet edersiniz» cevabını alırsınız.

Gerçekten haritalar, yeryüzündeki birtakım doğal ve beşeri olguları kolayca seçebilmek ve bunları çeşitli bakımlardan açıklamaya girişmek olanağını verir bize. Böylelikle, yorum yapabilme yeteneğimizin gelişmesinde önemli ölçüde katkıları olur.

Harita sevgisinin, üzerinde yaşadığımız dünyayı tanıma merakından kaynaklandığı ileri sürülebilir. Bir yandan, yeryüzünü avucumuzun içi gibi gözlerimiz önüne sermeleri, öte yandan çizim, baskı ve renk güzellikleri, onları pek hoşlanılan koleksiyon eşyaları haline getirmiştir.

Haritaları hazırlayan ve haritayla çalışan kurumlarda, ulusal kitaplıklarda zengin koleksiyonlar bulunmaktadır. Ayrıca, gönlünü harita sevgisine kaptırmış kimselerin, evlerinde küçük çapta koleksiyonlar meydana getirerek kendilerine heyecan verici bir «coğrafya dünyası» yaratmış olduklarını görmekteyiz.

Harita Tipleri ve Harita Koleksiyonculuğu

Haritalar, kullanış amacı göz önünde tutularak, değişik ölçekler ve çizimlerle hazırlanmaktadırlar. Bu görevi çok defa devletlerin belirli resmi kurumları ve bazen özel firmalar yüklenmişlerdir.

Her biri kapsamına aldığı bölgeye, tematik içeriğine ya da ölçeklerine göre anılan haritalar, «genel» ve «özel» karekterli olmak üzere iki ana grup teşkil ederler.

Coğrafi manzarayı topluca yansıtan «genel haritalar» üç tipte düzenlenmişlerdir:

Büyük ölçekli haritalar (Topografya haritaları) 1/25.000 ve 1/50.000 gibi büyük ölçeklerden biriyle çizilmiş ve ülkenin genişliği oranında yüzlerce ve binlerce paftalık «takımlar» halinde yayınlanmışlardır. Ülke haritaları içinde en ayrıntılı olanlarıdır.
Orta ölçekli ülke haritaları (Korografya haritaları) 1/100.000 ile 1/500.000 arası ölçeklerle, «çok paftalı takımlar» halinde düzenlenmiş ve daha derli toplu ülke haritalarıdır.
Küçük ölçekli haritalar (Coğrafya haritaları) 1/800.000 ve daha küçük ölçeklerle düzenlenmiş ülke, bölge, kıta_. ve dünya haritaları olup, «tek parça» ya da «seri düzenli» parçalar halinde hazırlanmışlardır. Ekserisi «el» ve «duvar» haritası niteliğindedir. Çeşit sayısı bakımından zengindirler.

«Özel içerikli haritalar»a gelince:

Bunların bir kısmı tematik niteliktedir. Büyük ve orta ölçeklerle çizilmiş olanları bulunmakla beraber, çoğu küçük ölçeklerle yapılmışlardır. Bu tip’in önemli çeşitleri arasında:

Deniz ve kıyı haritaları
Kent plan-haritaları
Karayolları haritaları
Tarih haritaları
Siyasal haritalar
Jeolojik haritalar
Klimatik haritalar
Hidrografik haritalar
Ekonomik haritalar

sayılabilir.

150 binden fazla haritasıyla dünyanın en geniş özel koleksiyonuna sahip David Rumsey. (Görsel Kaynak)

Harita severler arasında, «deniz ve kıyı haritaları», «Kent plan-haritaları» ve «karayolları haritaları» özellikle rağbettedir.

Gerçekten, 150 paftalık «Türkiye kıyı haritaları takımı» başlıbaşına doyurucu bir koleksiyondur. Kaldı ki, İngilizlerin yayınladıkları «dünya deniz haritaları (Admiralty)»nın takımına sahip olan kıyı âşıkı bir koleksiyoncu, hiç kuşku yok ki mutlulukların en yücesine erişmiş demektir. Keza «kent planları» ya da «karayolları haritaları»ndan oluşmuş bir dünya koleksiyonunun önemi ve zevki de herhalde bundan az olmayacaktır.

«Hazır harita koleksiyonları» sunmaları bakımından ATLAS‘ları da bu konu içinde düşünüyoruz. Atlaslar, yalnızca bir ülkeye özgün coğrafya haritalarından oluştuğu gibi, üniversel karekterde ya da içeriğine tarihi haritaları almış oluşlarıyla başlıca üç tip gösterirler: Birincileri Ülke Atlası, ikincileri Genel Atlas ve sonuncuları Tarih Atlası adıyla anıyoruz.

Dünyanın bu güne kadar yayınlanmış en mükemmel Coğrafya Atlasları‘nı şöyle tanıtabiliriz :

Alman Atlasları

Stieler Atlas. 254 harita ve yetkin bir dizine sahiptir.

Methodischer Schulatlas. Sydow-Wagner Atlası olarak da anılır. Dünya okul atlasları arasında en iyisi sayılır.

Atlas Antiquus. Kiepert Atlası diye de bilinir. Yetkin bir Tarih Atlası’dır.

Allgemeine Handatlas. 127.5 pafta halinde bir Almanya ülke Atlasıdır.

Stieler Atlası Avrupa Haritası (Stielers Handatlas 1891) Kaynak

İngiliz – Amerikan Atlasları

The Harmsworth Universal Atlas. Londra Coğrafya Enstitüsü’nce 20. yy. başlarında hazırlanmış, 210 sayfalık muazzam bir koleksiyondur. Sonuna 100.000’den fazla dünya yer adını içeren bir dizin sözlük eklenmiştir. Koleksiyoncular için bir hazine değeri taşır.

World Atlas. Encyclopaedia Britannica’nın ilâvesi olarak hazırlanmıştır. New York’ta basılmıştır. Yetkin bir atlastır.

The Regional Atlas of the World. John Bartholomew tarafından İngiltere’de yayınlanmış ve çok tutunmuştur.

Historical Atlas. W. R. Shepherd tarafından düzenlenmiş bir tarih atlasıdır.

Fransız Atlasları

Atlas Manuel de Géographie Moderne. 1884 yılında basılmış, 75 haritalık bir koleksiyondur. Sonuna ilginç bir «toponimi» klavuzu eklenmiştir.

Atlas Général. Vidal – Lablache tarafından hazırlanmış, 420 haritalık bir koleksiyondur.

İtalyan Atlasları

Atlante Internazionale. Italyan Turing Klübü tarafından yayınlanmış, çok güzel bir atlastır.

İspanyol Atlasları

Atlas Universal. Garcia Araes tarafından hazırlanmıştır. Madrid, 1954.

Rus Atlasları

Bol’şoy Sovetski Atlas Mira (Sovyet Büyük Dünya Atlası). En yeni bilgiler göz önünde tutularak ve harita tekniğinin en son anlayışına göre nefis bir şekilde düzenlenmiş ve basılmıştır.

Türk Atlasları

Türkiye Atlası. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü’nde hazırlanmış ve 1961 yılında basılmıştır. Kullanışlı bir ülke atlasıdır.

Yeni Türkiye Atlası. Harita Genel Müdürlüğü’nce hazırlanıp, 1977 yılında nefis bir şekilde basılmıştır. İçindeki ülke paftalan 1/500.000 ölçeğindedir. Ayrıca, ülke değerlerini gösteren 83 adet tematik harita ve geniş bir dizine sahiptir. Meraklılarca çok beğenilmektedir.

Harita koleksiyonculuğuna, bir seri seçkin «coğrafya haritaları» ve birkaç ünlü «coğrafya atlası» edinmekle başlamak uygun olur kanısındayız. Bir süre, bu nüve malzeme üzerinde meşgul olunmalı, «harita okuma» becerimizi geliştirici çalışmalar yapılmalıdır. Haritalarla yakın dostluk kurabilmemiz, onların dilinden ve çizim tekniğinden anlamamız ölçüsünde gerçekleşecektir.

Böylece, hem harita sevgimizi coşkulu düzeye çıkarmış, hem de koleksiyon meşgalemize en yararlı girişi yapmış oluruz.

Bu arada özel bir «harita dolabı» ve «harita masası» ile bir iki «harita sehpası» ve büyücek bir «mücessem küre» teminine ihtiyaç duyulacaktır.

Dilediğimiz tip ve çerçevede, seçkin malzemeli bir koleksiyona sahip olabilmek için, önce ciddi bir araştırma yapılması ve yayımlanmış yetkin haritaların bir bir saptanması gereklidir. Toplama uğraşımızın bilgili ve düzenli yürütülmesi buna bağlıdır.

Koleksiyon Sevgisi-8 Harita Koleksiyonculuğu